معرفی انواع لوازم جانبی کنتاکتور

در دنیای مدرن تجهیزات الکتریکی، کنتاکتورها به عنوان یکی از اجزای حیاتی در مدارهای کنترلی و قدرت شناخته می‌شوند. عملکرد بهینه کنتاکتورها به شدت به کیفیت و نوع لوازم جانبی آن‌ها وابسته است. این تجهیزات جانبی با هدف ارتقاء کارایی، افزایش ایمنی و بهینه‌سازی مصرف انرژی طراحی شده‌اند. از تیغه‌های کمکی گرفته تا ماژول‌های مختلف و اینترلاک مکانیکی، هر یک از این ابزارها نقش مهمی در بهبود عملکرد سیستم‌های الکتریکی ایفا می‌کنند.

انواع لوازم جانبی کنتاکتور

یکی از کابردی ترین کلید های قطع و وصل، کنتاکتور ها مانند کنتاکتور چینت رمی‌باشد. حال انواع مختلفی از لوازم جانبی کنتاکتور وجود دارد که در ادامه به معرفی این لوازم خواهیم پرداخت.

تیغه کمکی

یکی از نیازمندی های اصلی مدار های کنترل وجود تیغه یا پلاتین های فرمان در تجهیزات است. این تیغه رابطه مستقیم با وضعیت عملکرد تجهیز دارد و برای قطع و وصل یک جریان مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا تعدادی پلاتین فرمان در کنتاکتور قدرت وجود دارد. در صورتی که تعداد پلاتین هایی موجود، برای مدار فرمان کافی نبود، می‌توان از Axillary Contact Black یا انواع پلاتین های کمکی استفاده کرد. این قطعه از لوازم حانبی با نام های دیگری همانند کنتاکت کمکی یا تیغه کمکی نیز شناخته می‌شود.

در انواع گوناگون از نظر تعداد وضعیت نرمال بسته و نرمال باز، نوع عملکرد از نظر زمانی همانند قطع و وصل با تاخیر، سریع و … تیغه های کمکی ساخته می‌شوند. باید روش نصب تیغه کمکی را بعد از انتخاب نوع و تعداد کنتاکت کمکی مشخص کنیم. اصولا تیغه های کمکی در مدل های یک پل، دو پل و چهار پل با حالت های گوناگون از نظر بسته و باز بودن مانند یک بسته، یک باز، چهار باز، یک باز و یک بسته، یک بسته و سه باز، یک باز و سه باز و دو بسته دو بسته ساخنه می‌شوند. ممکن است با توجه به برند تعداد و نوع تیغه های کمکی دیگری نیز در بازار موجود باشد.

می‌توان کنتاکت های کمکی را از سمت چپ، راست و روبرور، در اغلب کنتاکتورها نصب کرد.

اینترلاک مکانیکی

راه اندازی چپگرد – راستگرد با استفاده از کنتاکتور، یکی از روش های راه اندازی موتور الکتریکی است. منظور کنترل عملکرد موتور، از دو کنتاکتور مجزا در این روش استفاده می‌شود. یکی از کنتاکتور ها در وضعیت راستگرد موتور را راه اندازی می کند و یکی دیگر از کنتاکتورها در وضعیت چپگرد موتور را فعال می‌کند.

گاهی ممکن است به علت خطا در مدار فرمان یا خظای انسانی، به صورت همزمان سیگنال فعالسازی برای هر دو کنتاکتور ارسال شود. وقوع این مورد می‌تواند آسیب زا برای موتور و دیگر تجهیزات متصل به آن باشد. اینترلاک مکانیکی یکی از لوازم جانبی کنتاکتور است که از وقوع چنین شرایطی پیشگیری می‌کند. بین دو کنتاکتور اینترلاک مکانیکی قرار می‌گیرد.

خواندن مطلب بهترین برند کنتاکتور به شما پیشنهاد می شود.

سرج پروتکتور

SURGE به معنای افزایش ناگاهانی یا نوسان است. منظور از سرچ الکتریکی، ایجاد یک موج گذار روی توان، ولتاژ و جریان است. یک اضافه ولتاژ با مدت زمان کمتر از نیم سیکل در شکل موج ولتاژ، در سیستم های قدرت به طور خاص ایحاد می‌شود. می‌تواند در سیکل منفی یا مثبت این نوسان اتفاق بیافتد و به همین علت ولتاژ را کاهش یا افزایش دهد. در مدت زمان کوتاهی این وضعیت از بین می‌رود.

نوسانات گذرا، باعث اختلال در شکل موج و افزایش ناگهانی ولتاژ می‌شوند و ممکن است باعث آسیب به تجهیزات الکترونیکی شوند و یا حتی به صورت کلی آن ها را از بین ببرند. تا دامنه های ده ها هزار ولت، سرج می‌تواند برسد. به صورت کلی در بازه های زمانی میکرو ثانیه این نوسانان اتفاق می‌افتد. می‌توان برای پیشگیری از این آسیب ها از یکی از لوازم جانبی کنتاکتور استفاده کرد.

SURGE در لغت به معنای نوسان یا افزایش ناگهانی است. منظور از سرج در مدار الکتریکی، ایجاد یک موج گذرا روی جریان، ولتاژ یا توان است. به طور خاص در سیستم‌های قدرت، یک اضافه ولتاژ با مدت زمان کمتر از نیم سیکل در شکل موج ولتاژ ایجاد می شود. این نوسان می تواند در سیکل مثبت یا منفی اتفاق بیافتد و بنابراین ولتاژ را افزایش یا کاهش می دهد. این وضعیت در زمان کوتاهی از بین می رود.

این نوسانات گذرا، سبب افزایش ناگهانی ولتاژ یا اختلال در شکل موج می شوند وممکن است به تجهیزات الکترونیکی آسیب وارد کنند و یا حتی آن ها را به کلی از بین ببرند. سرج می تواند تا دامنه های ده ها هزار ولت برسد. این نوسانات به طور کلی در بازه های زمانی میکرو ثانیه اتفاق می افتند. به کمک یکی از لوازم جانبی کنتاکتور می توان از این آسیب ها پیشگیری کرد.

سرج پروتکتور یا جرقه گیر  از انواع لوازم جانبی کنتاکتور، این قابلیت را دارد که سرجی که در اثر سوئیچینگ ایجاد شده است را کنترل و از آسیب وارد شدن به کنتاکتور و دیگر اجزای مدار جلوگیری کند. این تجهیزات با اسم تجاری Surge Supppressor،Surge Protector و Surge Protective Device (SPD) شناخته می‌شوند. این قظعه از تجهیزات با کویل کنتاکتور به صورت موازی بسته  شده است و در برابر سرج ناشی از عملکرد کنتاکتور از مدار محافظت می‌کند. با قطعات الکترونیک متفاوتی جرقه گیر ها ساخته می‌شوند.

واحد های میرا کننده ی اضافه ولتاژ

 سوئیچینگ یا قطع و وصل جریان در مدار های الکتریکی، باعث تولید اضافه ولتاژ هایی با فرکانس بالا می‌شود. در مدت زمان بسیار کوتاهی این پدیده رخ می‌دهد اما می‌تواند منجر به ایجاد مشکلانی در سیستم های قدرت، مخابراتی و کنترل شود. با توجه به آنکه یکی از پردکاربرد ترین  کلید های قطع و وصل کنتاکتور می‌باشد، برای نصب آن فیلترهای بر روی آن ساخته شده است. در مدل های گوناگون، این فیلتر ها برای کنترل اضافه بار ولتاژ های ناشی از قطع و وصل مدار اصلی و تغدیه بوبین کنتاکتور، ساخته می‌شوند. نام این فیلترها واحد های میراکننده اضافه ولتاژ نام دارد.

قفل مکانیکی کنتاکتور

یک نوع کلید برگشت پذیر، کنتاکتور می‌باشد. این برگشت پذیر بودن به این معناست که در صورت قطع شدن تغذیه بوبین کنتاکتور، کنناکتور به حالت اولیه به توسط نیروی فنر داخلی بر می‌گردد. به بیان دیگر، برای وصل باقی ماندن و وصل شدن کنتاکتور، باید حتما تغذیه بوبین آن تامین شود. از سوی دیگر به نوع مدار موجود، زمان وصل باقی ماندن کنتاکتور ها بستگی دارد.

مثلا در یک مدار ممکن است که کنتاکتور در بازه های طولانی همانند روزانه، هفتگی و …کار کند و در یک مدار دیگر، کنتاکتور به صورت لحظه ای کار کند.

اگر بوبین کنتاکتور در مدت زمان طولانی وصل باقی بماند، باعث ایجاد حرارت، لرزش، مصرف انرژی، کاهش عمر بوبین کنتاکتور، قطع و وصل های کوتاه در افت ولتاژهای لحظه ای، استهلاک قسمت های دیگر و … می‌شود. برای برطرف کردن موارد گفته شده و تبدیل کردن یک کنتاکتور به یک کلید قابل قطع و وصل با پالس، یک قطعه جانبی کنتاکتور نیاز است. این قطعه قفل مکانیکی یا MLB نام دارد.

این قطعه به کنتاکتور از روبرو اضافه می‌شود و دارای یک شستی مکانیکی و دو ترمینال برای تغذیه است. کنترل با پالس به این معناست که می‌توان به یک فرمان الکتریکی کوتاه، کنتاکتور را وصل کرد و به وسیله یک فرمان کوتاه دیگر آن را قطع کرد. کنتاکتور در فاصله ی بین دو پالس قطع و وصل، بدون نیاز به تغذیه در حالت وصل باقی می‌ماند. در واقع کنتاکتور با ارسال پالس اول به بوبین، وصل می‌شود و در همان حالت توسط قفل مکانیکی باقی می‌ماند.

پالس یا کنترل

عبارت پالس یا کنترل به این معناست که می توان به یک فرمان الکترونیکی کوتاه کنتاکتور را وصل کرد و آن را با یک فرمان کوتاه دیگر قطع کرد. کنتاکتور بدون نیاز به تغذیه، در فاصله بین دو پالس وصل و قطع، وصل می‌ماند. در واقع کنتاکتور با فرستادن اولین پالس به بوبین، وصل می‌شود و در همان حالت توسط قفل مکانیکی باقی می‌ماند. در ادامه تغذیه بوبین را بدون مشکل می‌توان قطع کرد. می توان یک فرمان الکتریکی به ترمینال های واحد قفل مکانیکی برای قطع کنتاکتور ارسال کرد و یا روی آن را با شستی فشار داد. در کاتالوگ های قفل مکانیکی نوشته شده است که نباید بیش از یک ثانیه ولتاژ به ترمینال های آن در جهت جلوگیری از اسیب، فشار وارد کرد.

قطع با تاخیر

افت ولتاژ های ناگهانی و شدید در تاسیسات الکتریکی، اجتناب ناپذیر بوده و می‌تواند منجر به از مدار خازج شدن تاسیسات حساس شود. بر اثر بروز اتصال کوتاه در شبکه های پایین دست یا بالا دست، راه اندازی تجهیزات بزرگ همانند سوئیچ خازن ها، الکتروموتور ها و … ممکن است افت ولتاژ رخ دهد. دو نیرو در مقابل یکدیکر در کنتاکتور قرار دارند. به عبارت دیگر برای وصل نگه داشتن کنتاکتور در مقابل نیروی فنر برای قطع کنتاکتور، نیروی مغناطیسی بوببین روبروی آن قرار می‌گیرد.

اگر به خاطر هر دلیل ولتاژ بوبین از حد معین کمتر یا صفر شود، بر آن نیروی فنری مغناطیسی  غلبه کرده و موجب می شود که کنتاکتور بلافاصله قطع شود.

شمارشگر تعداد عملکرد

برای جلوگیری از توقف های اضطراری و کاهش خرابی ها، می‌توان به صورت از پیش برنامه ریزی شده این کار را انجام داد. مدل های تعمیرات می‌تواند بر اساس تعداد قطع و وصل، زمان کار، بازدید های دوره ای و … باشد. برای شمارش تعداد عملکرد تجهیزاتی مشابه کنتاکتور در مدل تعمیرات بر اساس قطع و وصل، از انواع لوازم جانبی مانند شمارشگرها و کانتر می‌توان استفاده کرد.

شمارشگر، در دو مدل بدون خروجی رله و با خروجی رله ساخته می‌شود. شماره کانتر در نوع بدون رله باید توسط اپراتور کنترل شود؛ اما می‌توان از یک خروجی الکتریکی در عدد مورد نظر، در نوع با رله استفاده کرد.

نمونه‌های ذکر شده در بالا به عنوان تجهیزات جانبی عمومی، قابلیت استفاده بر روی تمامی کنتاکتورها مانند کنتاکتور هیمل را دارند. با این حال، بسته به نوع کاربرد و توان کنتاکتورها، تجهیزات جانبی دیگری نیز موجود هستند. این تجهیزات ممکن است در بین برندهای مختلف تفاوت داشته باشند و حتی برخی از تولیدکنندگان ممکن است هیچ‌یک از این تجهیزات را عرضه نکنند.

دیگر انواع لوازم جانبی کنتاکتور

مهم‌ترین لوازم جانبی کنتاکتور ، علاوه بر موارد ذکر شده قبلی، عبارتند از:

• تایمرهای قطع و وصل کنتاکتور
• پوشش ترمینال برای نمونه‌های جریان بالا
• ماژول سیم‌کشی (اتصال به شبکه)
• ماژول موازی‌کننده کنتاکتورها
• لینک‌کننده کنتاکتورهای موازی
• لچ مکانیکی
• ترمینال جانبی
• و سایر موارد مشابه

بر اساس نیازهای پروژه، ممکن است یک یا چند مورد از این لوازم جانبی در یک پروژه مورد استفاده قرار گیرند.

نتیجه گیری

استفاده از لوازم جانبی مناسب برای کنتاکتورها، نه‌تنها باعث بهبود عملکرد مدارهای الکتریکی می‌شود، بلکه از وقوع خرابی‌های احتمالی نیز جلوگیری می‌کند. انواع لوازم جانبی کنتاکتور مانند سرج پروتکتور، اینترلاک مکانیکی و شمارشگرهای تعداد عملکرد، به کاربران این امکان را می‌دهند که با اطمینان بیشتری از سیستم‌های خود بهره‌برداری کنند. در نهایت، انتخاب آگاهانه و استفاده صحیح از این ابزارها می‌تواند تأثیر بسزایی در طول عمر و کارایی کنتاکتورها و تجهیزات مرتبط داشته باشد.